Het Sphinxkwartier aan de Boschstraat in Maastricht is volop in beweging. De oude industriewijk is bezig aan een tweede jeugd, en bruist volop. De voorlopige kroon op het werk had de 120 meter lange passage in het opgeknapte Eiffelgebouw moeten worden, waar een tegeltableau is verrezen waarin de geschiedenis van de Sphinx aardewerk fabriek verbeeld is. Het gedeelte van dat tableau dat de ambachtelijke en kunstzinnige aspecten van het Sphinx aardewerk naar voren brengt mag gerust geslaagd genoemd worden. Maar het kleine stukje dat de sociale geschiedenis van de wijk belicht slaat de plank wel erg ver mis.

Naschrift Mei 2019: Inmiddels is er een mooi paneel over de Maastrichtse arbeidersbeweging bijgekomen in de Sphinxpassage.

Natuurlijk wordt er gerefereerd aan de sociale misstanden in de arbeiderswijken rond de Sphinx fabriek, en ook wordt de rol van kinderarbeid belicht. Dat laatste gebeurt trouwens bijna vergoelijkend: "Op het platteland, in de visserij of de baksteenindustrie was kinderarbeid heel normaal. Daar was nog nooit enige ophef over gemaakt, maar met de opkomst van de moderne industrie en de sociale beweging werd kinderarbeid plotseling als schandelijk beschouwd." Je hoeft niet eens tussen de regels door te lezen om de verontwaardiging van de (anonieme) auteur over het onrecht dat de Sphinx werd aangedaan met al deze “ophef” te voelen.

In een artikel over de nieuwe passage refereerde NRC aan “de omstreden pottenkoning van Maastricht”, waarmee uiteraard de eigenaren van de Sphinx bedoeld worden. Maar het gaat er niet om om na meer dan 150 jaar een zondebok te zoeken voor wat er in de fabrieken van de Sphinx gebeurd is. Wat wél belangrijk is, is dat het Sphinxkwartier een fantastisch voorbeeld is van hoe de arbeiders zelf in opstand kwamen, als reactie op de misstanden die ontstonden door de ongelijke economische verhoudingen in de 19^e eeuw.

We mogen het verleden niet beoordelen op basis van de normen en waarden die we vandaag de dag hanteren. De geschiedenis van het Sphinxkwartier laat zien dat dat ook helemaal niet hoeft. De arbeiders in de fabrieken van de Sphinx hadden hun eigen normen en waarden, en op basis daarvan vochten ze decennia lang een bittere strijd uit met hun werkgevers. Deze sociale geschiedenis van Maastricht blijft in de nieuwe Sphinx passage volkomen onbelicht, en dat is een schandelijk gemiste kans. De arbeidersbeweging in Maastricht heeft een duurzame invloed gehad op de hedendaagse arbeidsverhoudingen, en op de sociale zekerheid die we in Nederland kennen. De wortels van de PvdA als dominante naoorlogse politieke partij liggen gedeeltelijk in de strijd die in het Sphinxkwartier gevoerd werd, en ook de katholiek geïnspireerde politieke beweging speelde hier een grote rol. Dit alles is door diverse historici, maar vooral Jos Perry, uitgebreid beschreven.

De tekst over het thema “arbeid” op het tableau in de Sphinx passage moet geen verwijten maken aan de werkgevers van weleer, of misstanden uit de 19^e eeuw vergoelijken. De huidige tekst moet daarom vervangen worden, en een nieuwe tekst moet uitleggen hoe de economische verhoudingen van toen konden leiden tot een ontsporing van een sociaal stelsel, hoe de maatschappij daar op reageerde, en hoe oplossingen gevonden werden. Iedere bezoeker die geniet van al het mooie aardewerk uit de Sphinx fabrieken en daarnaast die les leert, zal beter begrijpen hoe onze eigen maatschappij in elkaar steekt. Dat is de kracht van geschiedenis.

Naschrift Mei 2019: Inmiddels is er een mooi paneel bijgekomen in de Sphinxpassage. Daarop wordt de opkomst van de Maastrichtse arbeidersbeweging beschreven, en zijn enkele mooie foto's en posters te zien. Een vergissing recht gezet!